فعل در دستور زبان کردی کرمانجی

در ادبیات فارسی و یا عربی برای تغییر کلمات از واژه “صرف و نحو” استفاده می شود، در ادبیات کرمانجی از واژهء کج کردن xwarkirin و یا کنایه کردن badan و یا تاب دادن tawdan استفاده می شود. برای تغییرافعال معموأل از واژهء kişandin استفاده می شود، از حالتی به حالت دیگر کشاندن و تغییر دادن.

زبانهای تصریفی دارای ادبیات صرف ونحوی هستند،بدین معنی که درآن افعال دارای ریشه بوده و متغیرمیشوند. همانطور که در فارسی; وند، پسوند و پیشوند وجود دارد)به انگلیسی ,affix((Pirtik) pirti. گویند می pirtik,paşpitik,pêşpirtik آن به کرمانجی در ، prefix,suffix: درواقع همان وصله) تکه پارچه ویا تکه کهنه کوچک( است که به لباس می دوزند یا وصل می کنند.

کلمات قابل تغییردادن،کج کردن ویاکنایه کردن درکرمانجی، ازقرارذیل می باشند:

1 – اسم

2 – ضمایر

3 – ارقام و اعداد

4 – فعل

در کرمانجی واژه هایی که ثابت هستند(تغییر و یا کج و کنایه نمی شود) شامل:

صفت: gewr, rind, bilindtir, mezin, qeşeng

قید: îro, hînga, nêzîk, bes, kêm, kînga, nika, paşî, berî

حروف اضافه: di, li, ji, di – da, ji – ra

حروف ربطی: wek, û, yanku, lê, ku

حروف ندا: Lê, Lo, ax, way, ox, tûf, hey, wax

در درسهای قبلی مباحث کنایه وکج کردن ” اسم “، ” ضمایر” و ” اعداد و ارقام ” به تفصیل بیان شدند، دراین جلسه درواقع آخرین مبحث صرف ونحو، یعنی ” فعل ” را بررسی می کنیم.

صرف کردن فعل در کرمانجی

فعل(kar)که درکرمانجی به آن lêker و یا lêkar که خود از دو کلمهء kar (کار) وحرف اضافهء مرکب (lê یک ضمیریایک اسم + li (درست شده است (kar + lê (دربارهء این حرف اضافه قبأل بطور مبسوط صحبت شده است،لطفأ درصورت نیازبه آن مراجعه بفرمایید. بطورکلی کلمهء lêkar یعنی کار روی آن انجام شده یا انجام کاری رامی رساند.فعل یکی از واژههاي متغییر و تصریفی درکرمانجی است که دریکی از زمانهای گذشته،حال و یا آینده می باشد. بطورکلی یک فعل دارای ویژگی ها و اجزایی است.

ویژگیهای فعل

هرفعل دارای این مفاهیم است(این مفاهیم دریک فعل بصورت مستتر و پنهان وجود دارند)(معنی ـ

زمان – شخص ـ تعداد).

1 – در فعل مفهوم: معنی انجام دادن کاری نهفته است: الله خانم گل می چیند.

2 – در فعل مفهوم: زمان انجام دادن کار نیز وجود دارد: گذشته، حال، آینده.

3 – در فعل مفهوم: شخص انجام دهنده کار نیز وجود دارد:اول شخص (متکلم)، دوم شخص

(مخاطب)، سوم شخص (غایب).

4 – در فعل مفهوم: تعداد و یا بعبارت دیگر مفرد یا جمع بودن نیز وجود دارد:هرکدام از فعلهای اول

شخص، دوم شخص و سوم شخص ممکن است مفرد یا جمع باشد.

همانطور که خواهیم دید، تغییر یا صرف فعل در واقع با توجه به این شش ساخت شخصی (مفرد،جمع) در زمانهای مختلف می باشد،که در قسمت متغییر (شناسه) فعل خود را نمایان می سازد.