الفبا و دستور زبان وادبیات کوردی(کرمانجی)

الفبا و نوشتار کرمانجی

برای نوشتن کرمانجی در ترکیه و سوریه از حروف لاتین، در کردستان عراق و ایران از خط عربی و در قسمت کردنشین ارمنستان از خط سیریلیک استفاده می‌شود. در استانهای خراسان و آذربایجان غربی به عنوان مهمترین استانهای کرمانج نشین در ایران، کاربرد حروف لاتین در حال گسترش است.

الفبای کردی از ۳۱ حرف تشکیل می‌شود:

A B C Ç D E Ê F G H I Î J K L M N O P Q R S Ş T U Û V W X Y Z

زبان کردی دارای ۸ مصوت است:

کردی a e ê i î o u û فارسی آ (مثل آرام) أ (مثل اندک) إ مثل (امروز) ‌ای کوتاه (در فارسی معادل ندارد) ‌ای (مثل ایلام) أ (مثل أردک) او کوتاه (در فارسی معادل ندارد) او (مثل دوست)

و نیز دارای ۲۳ صامت است:

کردی b c ç d f g h j k l m n p q r s ş t v w x y z فارسی ب ج چ د ف گ ه ژ ک ل م ن پ ق ر س ش ت و (مثل ویژگی) و (مثلwindow) خ ی (مثل یاور) ز

گرامر Rêziman

در اینجا بواسطه اینکه در زبان محاوره‌ای در میان کوردها معمولأ ضمایر بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرند، لذا در این بخش، مبحث اسم (و ضمایر شخصی) را بررسی می‌کنیم. در فرصتهای آتی مباحث فعل، حروف اضافه، صفت و … را مطرح خواهیم کرد.

ضمیر Cînav

ضمیر کلمه‌ای است که بجای اسم می‌نشیند (اسم کلمه‌ای است که برای نامگذاری موجودات جاندار و بی‌جان استفاده می‌شود). زبان کردی دارای دو گروه ضمیراست:

به فارسی ضمایر کنایه (غیر مستقیم) ضمایر ساده (مستقیم)

من Min Ez

تو Te Tu

او (مرد)، آن Wî Ew

او (زن)، آن Wê Ew

ما Me Em

شما We Hûn

آنها Wan Ew

A) کاربرد ضمایر ساده:

ضمایر ساده در موارد زیر استفاده می‌شوند:

الف) بعنوان فاعل (کنندهء کار) در انجام دادن کاری (فعل ) در تمام زمانها بکار می‌روند ( به جز زمانهای گذشتهء افعال متعدی):

çûn (رفتن) یک فعل لازم است. Ez در اینجا ضمیر ساده و کنندهء کار (فاعل) می‌باشد.

من دارم به مدرسه می‌روم. .Ez diçim debistanê

من به مدرسه خواهم رفت. .Ez ê biçim debistanê

من به مدرسه رفتم. .Ez çûm debistanê

من به مدرسه رفته‌ام. .Ez çûme debistanê

من به مدرسه می‌رفتم. .Ez diçûm debistanê

من به مدرسه رفته بودم. .Ez çûbûm debistanê

ب) بعنوان مفعول درجملاتی که دارای افعال متعدی (زمانهای گذشته) هستند:dîtin (دیدن) یک فعل لازم است. Ez در اینجا ضمیر ساده و همچنین مفعول جمله می‌باشد.

تو من را دیدی. .Te ez dîtim

تو من را دیده‌ای. .Te ez dîtime

تو من را می‌دیدی. .Te ez didîtim

تو من را دیده بودی. .Te ez dîtibûm

B) کاربرد ضمایر کنایه (غیر مستقیم):

ضمایر کنایه در موارد زیر استفاده می‌شوند:

الف) بعنوان فاعل در جملاتی که دارای افعال متعدی (زمانهای گذشته) هستند:

xwarin (خوردن) فعل لازم است. Min در اینجا ضمیر کنایه و همچنین فاعل جمله می‌باشد.

من یک سیب را خوردم. .Min sêvek xwar

من یک سیب را خورده‌ام. .Min sêvek xwariye

من یک سیب را می‌خوردم. .Min sêvek dixwar

من یک سیب را خورده بودم. .Min sêvek xwaribû

ب) بعنوان مفعول در جملاتی که دارای افعال متعدی (زمانهای حال و آینده) هستند:

تو من را می‌بینی. .Tu min dibînî

تو من را خواهید دید. .Tu yê min bibînî

پ) ضمایر کنایه برای یک حرف اضافه، بعنوان مفعول می‌باشند:

مثال : از – ji

از من / تو/ او (مرد) / او (زن) / ما / شما / آنها

ji min/te/wî/wê/me/we/wan

ت) در حالت ملکی:

دست من / تو / او (مرد) / او (زن) / ما / شما / آنها destê min/te/wî/wê/me/we/wan

مال من/ تو/ او (مرد) / او (زن)/ ما / شما / آنها ê min/te/wî/wê/me/we/wan

ضمایر مفعولی Cinavên berkirde

وقتیکه یک ضمیر ساده (مستقیم) بعنوان فاعل استفاده شود، ضمیر کنایه (غیر مستقیم) بعنوان مفعول استفاده می‌شود، و بالعکس.

من تو را می‌بینم (دارم می‌بینم)

Ez te dibînim

تو من را می‌بینی

Tu min dibînî

او (زن/مرد) می‌بیند او (زن/مرد) را

Ew wî/wê dibîne

ما شما را می‌بینیم

Em we dibînin

شما ما را می‌بینید

Hûn me dibînin

آنها می‌بینند آنها را

Ew wan dibînin

من تو را دیدم. .Min tu dîtî

تو من را دیدی. .Te ez dîtim

او (مرد) دید او (زن/مرد) را. .Wî ew dît

او (زن) دید او (زن/مرد) را. .Wê ew dît

ما شما را دیدیم. .Me hûn dîtin

شما ما را دیدید. .We em dîtin

آنها دیدند آنها را. .Wan ew dîtin

ضمایر انعکاسیضمیر انعکاسی کلمهء xwe (خود / صاحب بودن) است که برای تمام اشخاص بکار می‌رود

من خودم را می‌بینم. .Ez xwe dibînim

تو خودت را می‌بینی. .Tu xwe dibînî

او (زن/مرد) می‌بیند خودش (زن/ مرد) را. .Ew xwe dibîne

ما خودمان را می‌بینیم. .Em xwe dibînin

شما خودتان را می‌بینید. .Hûn xwe dibînin

آنها خودشان را می‌بینند. .Ew xwe dibînin

صفات و ضمایر ملکی Rengdêr u Cînavên xwedîtî

ضمایر کنایه معمولأ بعنوان ضمایر و صفتهای ملکی استفاده می‌شوند. دراین موارد همیشه یک پسوند اسم را به ضمیر کنایه مرتبط می‌کند.

اسمها پسوندهای معلوم (معین)

اسمهای مفرد مونث a –

اسمهای مفرد مذکر ê –

اسمهای جمع ên –

کلمهء y در اسمهایی که به یک حرف صدادار ختم می‌شوند، بین حرف صدادار و پسوند اسم قرار می‌گیرد. در واقع کلمهء y در اینجا همانند یک بافر (زینت بخش) عمل کرده و اسم را خوش بیان می‌کند.

پسوندهای نامعلوم (نامعین)

اسمهای مفرد مونث e –

اسمهای مفرد مذکر î –

اسمهای جمع e –

پسوند اسم (نسبت داده شده) به همراه ضمیر کنایه، یک ضمیر ملکی را درست می‌کند.

مال من (کتاب) a min کتاب من Kitaba min

مال تو (قاشق) yê te قاشق تو Kevçîyê te

مال او (اسم) ê wê اسم او (مونث) Navê wê

مال او (خانه) a wî خانه او (مذکر) Mala wî

مال ما (شاگردها) ên me شاگردان ما Şagirdên me

مال شما (معلمین) yên we معلمین شما Mamostayên we

مال آنها (سوزن) ya wan سوزن آنها

Derzîya wan

کتاب شما از مال من بهتر است. .kitaba te ji a min rindtir e

قاشق شما از مال من درازتر است. .Kevçîyê te ji yê min dirêjtir e

کاردهای شما از مال ما سنگین‌ترند.

.Kardên te ji ên me girantir in

یک کارد من. .Kardeke min

یک معلم (مذکر) شما. .Mamostayekî we

کتابهای آنها. .Kitabêne wan

یک کارد من تیز نیست. .Kardeke min tûj nîne

من یک معلم شما را دیدم. .Min Mamostayekî we dît

کتابهای آنها خوبند. .Kitabêne wan rind in